«Իրականում թուրքն այն մարդն է, որ գիտակցում է` ինքը եկել է, վերցրել ու վայելում է»

«Երիտասարդ առաջնորդների դպրոց» ՀԿ-ն, Ամերիկայի հայկական համագումարի հետ համատեղ, պատրաստում է Հայոց ցեղասպանության հարցում ՀՀ պաշտոնական դիրքորոշումը ներկայացնող համապարփակ ձեռնարկ: Երիտասարդ առաջնորդների դպրոցի ղեկավար, թուրքագետ ԱՐՏԱԿ ՇԱՔԱՐՅԱՆԸ մեզ հետ զրույցում ասաց, որ արտասահմանում երիտասարդական տարբեր համաժողովներին թուրքական կողմը ներկայանում է պատրաստված, հայ երիտասարդները դժվարանում են նրանց հետ շփվելիս` մտացածին և թյուր մեղադրանքներին հակադարձելու հարցում. «Արտգործնախարարության, Ցեղասպանագիտության ինստիտուտի և այլոց հետ համատեղ վեր ենք հանել թուրքերի` Ցեղասպանությունը հերքելու տասը պաշտոնական թեզերը: Ըստ այդմ, ներկայացնելու ենք թուրքերի կողմից տրվող 10 հիմնական հարցերի 10 պատասխան»:
ՈՒղեցույց-ձեռնարկը լույս է ընծայվելու տարեվերջին, թարգմանվելու և տրամադրվելու է արտասահման մեկնող հայ երիտասարդներին:
Արտակ Շաքարյանի հետ մեր զրույցը գլխավորապես 2015-ին ընդառաջ իրականացվող ծրագրերի մասին է:
-Թուրքիայի նախագահը ապրիլի 24-ին կայցելի՞ Ծիծեռնակաբերդ. այս հարցը հուզում է և՛ մեզ, և՛ թուրքերին: Ի՞նչ պատասխան կարելի է ակնկալել Էրդողանից:
-Այնքան էլ վստահ չեմ, որ թուրքերին հուզում է այդ հարցը, որքան էլ խոսենք Ցեղասպանության 100-ամյակից, նրանց օրակարգում առաջնահերթ են քրդական խնդիրը, Սիրիայի խնդիրը և այլն: Թուրքիայի նախագահը կայցելի, թե չի այցելի, ցույց կտան փետրվար-մարտ ամիսների զարգացումները: Թուրքերն իրենք կորոշեն` արժի՞, թե՞ ոչ, և ի՞նչ մակարդակով` նախագահի՞, թե՞ վարչապետի:
-Իսկ հրավերը ինչո՞վ եք բացատրում:
-Հրավերը զուտ դիվանագիտական հաշվարկ էր: Եթե այցելելը թուրքերին ձեռնտու լինի, նրանք դա կանեն առանց մեր հրավերի: Իսկ այս դեպքում, եթե այցելեն, այցելում են մեր հրավերով, եթե չայցելեն, ապա` ի հեճուկս մեր հրավերի: Այսինքն, ամեն դեպքում, թելադրողը հայկական կողմն է: Գոնե արտաքուստ:
-Կարծիք կա, որ Թուրքիան «հանդուրժում» է հայերի ակտիվությունը` թուլացնելու համար քրդերին:
-Թուրքիան շատ զբաղված է իր ներքին խժդժություններով. զինված պայքարի դուրս եկած քրդերը, ովքեր կարողանում են մեկ գիշերվա մեջ 18-ից ավելի թուրքական քաղաքներում արտակարգ իրավիճակ ստեղծել, շատ ավելի լուրջ իրողություն են, քան ֆեյսբուքում կամ մեկ-երկու թերթերի էջերում աղմուկ հանել փորձող հայերը: Հայաստանը մեծ խնդիրների առաջ չի կանգնեցում Թուրքիային, չի կարող համեմատվել 20-25-միլիոնանոց քրդական հատվածի հետ, որ Թուրքիայում է: Որպես պահանջատեր կրկին այնքան ակտիվ չենք, ավելի շատ ներքին լսարանի համար ենք խոսում Ցեղասպանության մասին, միջազգային ատյաններում դատական հայցերով հանդես չենք գալիս և այլն:
-Երբ հայ-թուրքական հարաբերությունները սրվում են, մենք հաշվի ենք նստում նաև Թուրքիայի հայերի ապահովության խնդրի հետ: Չի՞ կարող լինել հակառակը` ակտիվություն սպասել տեղի հայերի կողմից:
-Այնտեղ փաստացի բնակվում է 60 հազար հայ: Եկեք չգնանք այն երազանքի հետևից, որ մեկ միլիոն ծպտյալ հայեր են ապրում Թուրքիայում: Նրանք ընդունում են, որ ունեն հայկական արմատներ, գուցե դառնությամբ են լցված թուրքական կառավարության հանդեպ, բայց այսօրվա քրդական հասարակության հասունությունը և մարտական պատրաստականությունը չունեն, որ հանուն գաղափարի, հանուն Հայաստանի զենք վերցնեն Թուրքիայի դեմ ու պայքարեն: Դա նաև Հայաստանի Հանրապետության գաղափարական թուլությունն է. մենք չենք կարողանում նույնիսկ մեր ներսի մարդկանց պահել, որ չգնան երկրից, ուր մնաց դրսում ապրող մարդկանց ոգևորենք, որ ինչ-որ բան անեն:
-Թուրքիան, ամեն դեպքում, ձեռքերը ծալած նստած չէ: Ամենաթարմ օրինակը. հայ արվեստագետը առաջին մրցանակի է արժանանում Թուրքիայի հեղինակավոր մրցույթներից մեկում, և ամենուր շեշտում են նրա ազգությունը (ի տարբերություն մրցույթի մյուս մասնակիցների):
-Խնդիրն այն է, որ Թուրքիան, ինչքան էլ չպլանավորի, չպատրաստվի, 72-միլիոնանոց ազգ է, հաստատ կլինի մի հինգ հազար հոգի, որոնց մասնագիտությունը հենց հակահայկականությունն է: Այնտեղ, հատկապես գավառական քաղաքներում, ազգայնականությունը բավականին տարածված է, ու նաև պարտքի զգացում է հակահայ լինելը: Կան կառույցներ, մարդիկ, ակադեմիաներ, որ վարձատրվում են հակահայկականության, Ցեղասպանությունը ժխտելու համար: Բնականաբար, ավելի շատ է խոսվում ԱՍԱԼԱՅԻ գործողությունների մասին` որպես հակափաստարկ, կլինեն հակահայկական կոնֆերանսներ, կհամագործակցեն ադրբեջանցիների հետ, որ քննարկեն Հայաստանի Հանրապետության նորագույն խնդիրները: Թուրքիան այնքան ներդրում է կատարել հակահայկականության մեջ, որ առանց որևէ էական ջանքի, իներցիայով այդ գործողություններն ընթանում են:
Իսկ ինչ վերաբերում է Ձեր նշած օրինակին, թուրքերն ունեն հստակ ռազմավարություն. միջազգային ասպարեզում նրանք ամեն կերպ ուզում են ցույց տալ, որ պաշտոնական Երևանն ու Անկարան չեն կարողանում հասնել համաձայնության, բայց ժողովուրդների միջև խնդիր չկա: Թուրքերը հանգիստ գալիս են Երևան, նրանց այստեղ չեն ուտում, հայերը ոչ միայն ապրում են Պոլսում, այլև հայաստանցի հայերն են ապօրինի կերպով ապրում, աշխատում Պոլսում, և հազվադեպ են խնդիրներ լինում, այն էլ կենցաղային հողի վրա: Նրանք բնականաբար կոծկում են այն փաստը, որ հայերը, նույնիսկ իսլամացած հայերը ոստիկանական կամ բանակային կառույցներում բարձր պաշտոններ չեն զբաղեցնում: Օրինակ, Թուրքիայի պատմության ընթացքում ազգությամբ հայ դատավոր ընդհանրապես չի եղել: Դրանք կոծկում են, բայց «անմեղ» պաշտոնների, մրցույթների հաղթողներին, բնականաբար, գովազդում:
-Իրենց բողոքներն ի՞նչ ենթատեքստ ունեն` մշակութային երկխոսությունների, դիվանագիտական այցերի առումով:
-Թուրքերն ասում են` հրեաները հոլոքոստի մեջ մեղադրում են ոչ թե գերմանացիներին, այլ ֆաշիստներին, ինչու դուք` հայերդ, ոչ թե երիտթուրքական վարչակարգին, այլ թուրքերին եք մեղադրում: Պատասխանը պարզ է. գերմանացիներն ընդունել են հոլոքոստը և ազատվել մեղավորության բարդույթից: Եթե թուրքը չի ընդունում Ցեղասպանությունը, շարունակում է երիտթուրքական տրամաբանությունը: Իրավապաշտպան Զարաքօլուն ընդունում է Ցեղասպանությունն ու Հայաստանում ստանում է մեդալ, ու ոչ ոք չի բողոքում դրա դեմ: Բայց եթե գալիս են «Գորշ գայլերի» անդամները ու, սիմվոլներ անելով, վարչապետի ու կաթողիկոսի հետ լուսանկարվում, մեզ մոտ բողոքի ալիք է բարձրանում:
-Մենք հաճախ խոսում ենք զոհի բարդույթի մասին, որից պետք է ձերբազատվել: Իսկ ոճրագործի բարդույթը չի՞ մտահոգում Թուրքիային: Գործնական շփումների ընթացքում ի՞նչ եք բացահայտել Ձեզ համար` իրականում ո՞վ է ժամանանակակից թուրքը, ինչ գիտի կամ չգիտի նա իր պապերի գործած ոճրի մասին:
-Իրականում թուրքն այն մարդն է, որ գիտակցում է` ինքը եկել է, վերցրել ու վայելում է, միաժամանակ գիտակցում է, որ այս աշխարհում արդարությունն ուժեղի կողմն է: Բայց նաև միշտ վախ կա, որ իրավիճակը կփոխվի, և իր ձեռքից կվերցնեն դա:
Սևրի պայմանագրով Օսմանյան կայսրությունը փլուզվում էր, Վիլսոնի թեթև ձեռքով Թուրքիան մասնատում էին, էական բաժինը տալիս Հայաստանին: Չստացվեց` Աթաթուրքի հանճարի շնորհիվ: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտին Ստալինը վերջնագիր ներկայացրեց, ու Թուրքիայի արևելյան հատվածները Խորհրդային Միությանն էին անցնելու: Դա տեղի չունեցավ ամերիկյան ատոմային ռումբի հայտնագործման պատճառով: Օրերի խնդիր էր: ՈՒստի թուրքերը գիտակցում են, որ դիպվածներն են փրկում իրենց արդարության վերականգնումից: Այդ իսկ պատճառով պետական մակարդակով Ցեղասպանությունը մինչև վերջ հասցնելու ենթատեքստային ցանկություն կա: Երբ ընթերցում ենք թուրք զորահրամանատար Քյազըմ Քարաբեքիրի և Աթաթուրքի 1920-21 թվականների նամակագրությունը, հստակորեն տեսնում ենք, որ Հայաստանը շարունակում է մնալ խնդիր: Ցեղասպանությունը ոչ թե 1915-ին է եղել, այլ 1915-1923 թթ., որովհետև հանրապետական Թուրքիան շարունակում էր երիտթուրքական ծրագիրը: 1955-ի հայկական ջարդերը, հետագայում Թուրքիայի հերքողական մոտեցումները, աջակցությունը արցախյան պատերազմում Ադրբեջանին, այս ամենը նույն ձեռագրի շարունակությունն է: Թուրքիան չի վարանի ևս մեկ անգամ ցեղասպանություն իրագործել, վստահ լինելու համար, որ հայերը վերջնականորեն ջնջված են հարավային Կովկասից: Նրանց չի հուզում Ամերիկայում աղմուկ բարձրացնող հայը, նրանց հուզում է Կովկասի հայը, որը պետք է վերանա: Չեմ ասում, թե հասարակ թուրք գյուղացին այդպես է մտածում, բայց Թուրքիայի` պետական հայրենիքը մինչև վերջ մարսելու մտածելակերպն այդպիսին է: Նրանք դեռ հայրենիք որպես այդպիսին չունեն, իրավիճակը հեղհեղուկ է, ինչին մեծապես նպաստում են քրդերը: Թուրքերը քրդերի ձեռքով Արևմտյան Հայաստանը մաքրեցին հայերից, բայց չհասցրին ձերբազատվել քրդերից: Հայի բացակայությամբ ուժեղացած քրդերն արդեն այնքան ուժեղ են, որ կարողանում են հակադարձել թուրքերին: Նախկինում քրդերն ու հայերը բալանսավորում էին իրար, ու թուրքերն օգտվում էին դրանից:
-Մարդու իրավունքներից ու հումանիզմից խոսող աշխարհը եզդիների սպանդը հանդուրժեց Հայոց ցեղասպանությունից 100 տարի անց: ՈՒրեմն ի՞նչ ենք մենք պահանջում աշխարհից:
-Եզդիների հետ տեղի ունեցածն իրոք սահմռկեցուցիչ է: Ցեղասպանությունից 100 տարի անց ոչինչ չի փոխվել: Այն ժամանակ բրիտանացիներն ասում էին` մեր նավերը չեն կարող անցնել հայկական լեռներով ու նման անհեթեթություններ, նույնն այսօր է: Մի ողջ ժողովուրդ ցեղասպանվում է բառիս բուն իմաստով, ու ոչ մի բան չեն կարողանում անել` նույնիսկ ցանկության դեպքում: Եթե երրորդ համաշխարհային պատերազմ սկսվի, խառնակ իրավիճակ լինի տարածաշրջանում, մենք երաշխավորված չենք, որ թուրքերն իրենց գործը չեն վերջացնի: Սա է ամենախնդրահարույցը: Մենք ո՛չ աշխարհից, ո՛չ թուրքերից, այլ նախ և առաջ ինքներս մեզնից պետք է պահանջներ ունենանք, որպեսզի արժանանանք թե՛ Թուրքիայի, թե՛ աշխարհի հարգանքին: Եթե որևէ պետություն իր ներսում չի կարողանում հարցեր լուծել, պետք է հույս չունենա, թե որևէ օտար պետություն արտաքին հարաբերություններում օգնելու է իրեն: Քանի դեռ մենք չունենք կայուն տնտեսություն, ժողովրդագրական աճ, մեզ ո՛չ Արևմտյան Հայաստանը կփրկի, ո՛չ Իռլանդիայի խորհրդարանի կողմից Ցեղասպանության ճանաչումը:
-Մեր զրույցի վերջին հարցը. 2015-ը վերջնաժամկե՞տ է:
-Դա թուրքերի տարածած հերյուրանքն է: Կարծում եմ` Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցն այն գիտակցական շեմն է, որը կօգնի մեզ դասեր քաղել ու քայլել առաջ, մտածել ոչ միայն ճանաչման, այլև հիմնավոր կերպով խոսել պահանջատիրության մասին, գնալ ավելի էական երկխոսության: Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցը մեր ապագան ավելի իրատեսորեն նախագծելու կարևոր նիշ կլինի, բայց մոռացություն հաստատ չի լինի:

Զրույցը`
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ